TEST DEG SJØLV side 183

Kortversjonen er at råderett over ein eigedel tyder retten til å bestemme over tingen.

Råderetten kan delast i fysisk og juridisk råderett. Den fysiske råderetten handlar om retten til å bruke tingen fysisk. Den juridiske råderetten er retten til å gjere avtalar eller gje einsidige løfte om bruken, til dømes retten til å selje, pantsetje, leige vekk eller låne vekk tingen.

Det er i utgangspunktet eigaren som har råderett over eigne ting. Eig han eller ho tingen i eineeige, har vedkomande eineråderett. Dersom tingen er i sameige, har eigarane felles råderett som må utøvast etter reglar i sameigelova.

Det følgjer av § 31 første ledd at ekteskapet ikkje fører til endringar i eigedomsretten. Det du eigde før ekteskapet, eig du også etter at det er inngått. Og du bestemmer sjølv kva du vil gjere med det du eig. Fellesformuen i eit ekteskap har derfor to råderettsdelar, og kvar råderettsdel omfattar det den enkelte ektefellen eig.

Formuen til ektefellar er felleseige med mindre det er avtalt særeige, eller særeige er bestemt i testament frå ein gavegjevar, jf. §§ 42 og 48. Både felleseige og særeige kan omfatte eigedelar som er eineeige eller sameige.

Det er særs viktig å forstå omgrepet felleseige. Ingen forklaringar av omgrepet må etterlate eit inntrykk av at noko nødvendigvis er eigd i fellesskap. Ordet er misvisande. Ordet er brukt i ekteskapslova § 58, som er hovudregelen om likedeling etter separasjon og skilsmisse. Felleseige kan likevel også bli skeivdelt etter § 59. Det er derfor mest korrekt å seie at felleseige er den delen av den samla formuen til ektefellane som skal delast etter reglane i ekteskapslova kapittel 12.

Ekteskapslova har to føresegner om unntak frå hovudregelen om den råderetten ektefellar har over eigne eigedelar. § 32 avgrensar råderetten over felles bustad, og § 33 avgrensar retten til å rå over vanleg innbu.

Ekteskapslova § 32 første ledd bokstav a krev samtykke frå den andre ektefellen ved overdraging (gåve eller sal), pantsetjing eller endringar i ein eventuell leigeavtale. Ein eigarektefelle som til dømes ønskjer å stille bustaden som sikkerhet for eit lån for å finansiere eit bilkjøp, må få samtykke til pantsetjinga frå den andre ektefellen. Dersom eigarektefellen ikkje får samtykke, kan han eller ho bringe spørsmålet inn for tingretten, jf. § 32 andre ledd. Retten skal gje løyve dersom det ikkje er rimeleg grunn til å nekte. Ei mindre pantsetjing som ikkje skaper vesentleg risiko for tvangssal, bør kunne gjennomførast utan samtykke frå den andre ektefellen.

Ekteskapslova § 33 har ein tilsvarande regel som § 32 for vanleg innbu. Det krevst ei skjønnsmessig vurdering for å trekkje grensa mellom vanleg og uvanleg innbu. Kostbar kunst kan vere uvanleg innbu som eigarektefellen kan rå over utan samtykke frå den andre.